Przejdź do zawartości

Władysław Skałkowski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Władysław Skałkowski
Wawrzyniec Skałkowski
Ilustracja
przodownik przodownik
Data i miejsce urodzenia

7 sierpnia 1899
Posada Olchowska

Data i miejsce śmierci

18 stycznia 1953
Sanok

Przebieg służby
Formacja

C. K. Armia
Wojsko Polskie
Policja Państwowa
Policja Polska Generalnego Gubernatorstwa
SZPZWZAKNIEDSZ
Milicja Obywatelska

Jednostki

obwód „San” / „OP-23”

Stanowiska

komendant posterunku,
szef wywiadu / kontrwywiadu

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa,
II wojna światowa

Władysław Skałkowski, właśc. Wawrzyniec Skałkowski, ps. „Dąb” (ur. 7 sierpnia 1899 w Posadzie Olchowskiej, zm. 18 stycznia 1953 w Sanoku) – funkcjonariusz Policji Państwowej, podczas II wojny światowej funkcjonariusz Policji Polskiej Generalnego Gubernatorstwa oraz żołnierz SZPZWZAK, oficer wywiadu Obwodu „OP-23” ZWZ/AK Sanok.

Władysław Skałkowski
Grobowiec rodziny Skałkowskich

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Urodził się 7 sierpnia 1899 w Sanoku jako Wawrzyniec Skałkowski, syn Katarzyny i Jana[1][2][3][4][5][a][6][7].

W Sanoku uczył się w 7-klasowej szkole powszechnej[8]. Następnie od 1912 do 1916 kształcił w zawodzie tokarza w miejscowe fabryce maszyn i wagonów[2][7]. Od 1 lipca 1912 do 31 lipca 1914 należał do Sanockiej Chorągwi Drużyn Bartoszowych[9][10]. Podczas I wojny światowej w 1917 został wcielony do C. K. Armii, po czym służył w szeregach 25 pułku piechoty do 1918[7][4].

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w sierpniu 1919 został przyjęty do Wojska Polskiego i służył w żandarmerii na posterunkach w Wisłok i w Tyrawie Wołoskiej[8][7]. W 1919 został przeniesiony do 13 batalionu saperów[7][4]. Brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej 1920[7]. Został zdemobilizowany w stopniu sierżanta[8].

Od 1 czerwca 1922 przez cały okres II Rzeczypospolitej był funkcjonariuszem Policji Państwowej[8][7][4]. Początkowo służył na posterunkach na obszarze powiatów: dobromilskiego, sanockiego[7]. Po ukończeniu kursu posterunkowych PP (1925) pełnił stanowisko posterunkowego od 1929 w miejscowościach: Szczawne, Zarszyn, Rymanów, Zagórz[9][8][10][7][4]. Uchwałą Rady Miejskiej w Sanoku z 1926 został uznany przynależnym do gminy Sanok[11]. Od 1931 służył w Sanoku[8]. W 1934 został absolwentem 6-miesięcznego kształcenia w Szkole Policyjnej w Mostach Wielkich, później odbywał kształcenie dla komendantów posterunków PP przy Oficerskiej Szkole Policyjnej w Warszawie[7]. Uzyskał stopień przodownika PP[9][12]. W 1936 został kierownikiem Wydziału Prewencji PP przy urzędzie starostwa powiatu sanockiego[8]. Od tego roku współdziałał też z wywiadem[8]. W Sanoku zamieszkiwał w domu nad Sanem[10].

W chwili wybuchu II wojny światowej 1939 nie był objęty mobilizacją i w początkowym okresie kampanii wrześniowej był komendantem posterunku w Zagórzu[7][13]. Następnie ewakuował się z sanockimi urzędami[8]. Po agresji ZSRR na Polskę z 17 września 1939 został ranny w walkach z sowietami okolicach Felsztyna 19 września 1939, po czym trafił do szpitala w Stryju[8][7][4]. Po rekonwalescencji powrócił do Sanoka w październiku 1939 i został zaangażowany do Organizacji Orła Białego (przysięgę od niego odbierali ppor. Łukasz Ciepliński i ppłk Kazimierz Heilman-Rawicz)[14][4]. W początkowym okresie okupacji był współorganizatorem siatki kurierskiej, działającej przy przerzutach przez zieloną granicę z Węgrami[15]. Po kontakcie z inspektorem terenowym Służby Zwycięstwu Polski por. Stanisławem Pieńkowskim ps. „Brona” otrzymał polecenie stworzenia wywiadu w Policji Polskiej Generalnego Gubernatorstwa (tzw. „granatowa policja”), utworzonej podczas okupacji niemieckiej, do której został przyjęty w maju 1940 w kancelarii posterunku w Sanoku[15][7][4]. Od czerwca 1940 był organizatorem siatki wywiadowczej i informacynej, działającej na rzecz Związku Walki Zbrojnej[16][17][7][4] (jego zastępcą był Władysław Pruchniak ps. „Sęp”[18]). Funkcjonował pod pseudonimem „Dąb”[19][7]. Po przekształceniu ZWZ w Armię Krajową w lutym 1942, w ramach której w powiecie sanockim powstał oddział partyzancki OP-23 (działający pod kryptonimem „San”), Władysław Skałkowski został szefem wywiadu w obwodzie[20][21][22][15][7]. Pełnił jednocześnie funkcję szefa (oficera) wywiadu obronnego (kontrwywiadu) oraz wykonywał zadania wywiadu ofensywnego[23][24][15][10][4]. Prowadził też rozpoznanie osób podejrzewanych o współpracę z okupantem[15]. W ramach działalności wywiadowczej miał swoich informatorów w urzędach (np. magistracie), w fabryce wagonów, na posterunkach, w sanockim więzieniu (np. został nim Piotr Dudycz ps. „Cezar”, w tym zakładzie umożliwiano pomoc i oswobodzenie aresztowanym przez Niemców[25])[26][27][15]. Dzięki jego rozpoznaniu aresztowania uniknął informator ZWZ, Rudolf Probst ps. „Weksler”, który był zatrudniony w oddziale Gestapo jako wtyczka polskiej organizacji podziemnej. Informacje uzyskiwał także od funkcjonariusza Wilhelma Krebsa, utrzymującego kontakty z Gestapo[26][28].

Z dniem 1 września 1943 odszedł z pracy w granatowej policji i został przeniesiony w stan spoczynku jako niezdolny do dalszej służby[7][4] (według relacji jego rodziny wobec zagrożenia aresztowaniem odszedł z pracy w „policji granatowej” już w czerwcu 1942 i od tego czasu ukrywał się pozostając nadal w pracy konspiracyjnej[29][30]). Od września 1943 jego zastępcą w strukturze AK był Stanisław Skała ps. „Skała”[31]. Wsparł przygotowania do nieudanej akcji uwolnienia z więzienia Władysława Szelki ps. „Borsuk” nocą 20/21 lipca 1944[30][32]. W trakcie akcji „Burza” w czerwcu 1944 działał jako kurier Komendy Inspektoratu Rejonowego AK Jasło[30]. Po nadejściu frontu wschodniego i wkroczeniu na tereny polskie sowietów (w tym do Sanoka w sierpniu 1944) wobec zagrożenia aresztowaniem jako były działacz AK ukrywał się[7]. Wkrótce potem, 26 września 1944 w stopniu plutonowego został mianowany szefem Wydziału Śledczego Komendy Powiatowej Milicji Obywatelskiej i pracował w MO do 30 września 1944, odchodząc ze służby z uwagi na zły stan zdrowia (w tym czasie swojej służby tworzył sieć wywiadowczą na rzecz AK)[7][4][5]. Po rozwiązaniu struktur AK-owskich w regionie od początku 1945 współdziałał z oddziałami „NIE” i DSZ[30][33][4]. Ponownie zagrożony aresztowaniem w 1945 opuścił Sanok i od tego czasu przebywał w Bytomiu[30][34][4]. Potem przybywał na terenie województwa olsztyńskiego, gdzie sprawował stanowisko wójta[35]. Stamtąd wyjechał z uwagi na działanie bojówek niemieckich[35]. Przybył do Gdańska i zamieszkał na Wisłoujściu u W. Pruchniaka[35]. Tam do 1946 pracował w tamtejszej PKS, kierowanej przez swojego byłego dowódcę Adam Winogrodzkiego ps. „Korwin”[30][34][4][35]. Od 1948 przebywał w Paczkowie, następnie powrócił w rodzinne strony i przebywał w Grabówce[30][10][34][4].

Po powrocie do Sanoka do końca życia zamieszkiwał przy ul. Białogórskiej w Sanoku[3]. W uznaniu zasług na rzecz konspiracji wojennej został awansowany na stopień chorążego[30]. Zmarł na astmę 18 stycznia 1953 w Sanoku w wieku 53 lat[3][b]. Został pochowany w grobowcu rodzinnym na cmentarzu przy ul. Rymanowskiej w Sanoku[36].

11 lutego 1922 w Sanoku poślubił Annę Kornecką (1896-1982[2][37][38]). Mieli córkę Janinę oraz trzech synów: Tadeusza (ur. 1923, poległy w bitwie o Kołobrzeg 1945[39][40]), Zygmunta (1928–2012, żołnierz AK, późniejszy nauczyciel, inspektor szkolny w Lesku i Sanoku[41][c]) oraz Wiesława (1930–2005, działacz komunistyczny PZPR, Przewodniczący Prezydium MRN w Sanoku i Naczelnik Miasta Sanoka[42][10]).

  1. Tu podano 17 sierpnia 1899, Zając 2000 ↓, s. 83 W źródłach parafialnych podano jedynie tożsamość matki tj. Katarzyny Skałkowskiej oraz wpisano, że ojciec formalnie był nieznany. Imię ojca Jan podano w Inwentarzu Instytutu Pamięci Narodowej. Ponadto, w parafialnej Księdze Zmarłych 1946–1958 w Sanoku została zapisana tożsamość w języku łacińskim „Laurentius Skałkowski”, także potwierdza formalne imię „Wawrzyniec”.
  2. W parafialnej Księdze Zmarłych 1946–1958 w Sanoku została podana data śmierci 18 stycznia 1953 oraz data pogrzebu w dniu 20 stycznia 1953 (datę śmierci 18 stycznia 1953 potwierdzono to w dopisku w Księdze Małżeństw z dnia 19 stycznia 1953). Na inskrypcji nagrobnej podano datę śmierci 15 stycznia 1953. Natomiast zarówno Edward Zając, jak i Paweł Fornal oraz Andrzej Brygidyn, podali datę zgonu 11 stycznia 1953, zob. Zając 2000 ↓, s. 85 Fornal 2007 ↓, s. 188 Pruchniak (1) 2012 ↓, s. 34.
  3. Syn Zygmunta, także Wiesław Skałkowski (ur. 1956) był funkcjonariuszem Służby Bezpieczeństwa i Milicji Obywatelskiej, zob. Katalog pracowników, funkcjonariuszy, żołnierzy organów bezpieczeństwa państwa [online], katalog.bip.ipn.gov.pl [dostęp 2014-06-02]. Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Krośnie (1975) 1983-1990. Wiesław Władysław Skałkowski. inwentarz.ipn.gov.pl. [dostęp 2021-08-28].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Księga urodzeń (1898–1908). Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku. s. 82.
  2. a b c Księga małżeństw (1912–1924). Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku. s. 128 (poz. 20).
  3. a b c Księga Zmarłych 1946–1958 Sanok. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 337 (poz. 3).
  4. a b c d e f g h i j k l m n o p Pruchniak (1) 2012 ↓, s. 34.
  5. a b Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Rzeszowie (1944) 1983-1990. Władysław Skałkowski. inwentarz.ipn.gov.pl. [dostęp 2021-08-28].
  6. Brygidyn 1992 ↓, s. 56.
  7. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Fornal 2007 ↓, s. 187.
  8. a b c d e f g h i j Zając 2000 ↓, s. 83.
  9. a b c Jan Bach: Wykaz imienny członków Drużyn Bartoszowych. W: Drużyny Bartoszowe 1908–1914. Lwów: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1939, s. 381.
  10. a b c d e f Zając 2004 ↓, s. 6.
  11. Księga przynależnych do gminy Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. s. 489 (poz. 409).
  12. Mieczysław Granatowski: Jeszcze nie zapomniałem. W: Andrzej Brygidyn, Magdalena Brygidyn-Paszkiewicz: Wspomnienia i relacje żołnierzy Sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: 2012, s. 124. ISBN 978-83-903080-5-0.
  13. Pruchniak 2012 ↓, s. 34.
  14. Zając 2000 ↓, s. 83-84.
  15. a b c d e f Zając 2000 ↓, s. 84.
  16. Brygidyn 1992 ↓, s. 25, 248.
  17. Zając 1980 ↓, s. 52.
  18. Pruchniak (1) 2012 ↓, s. 38.
  19. Brygidyn 1992 ↓, s. 288.
  20. Grzywacz 1971 ↓, s. 201.
  21. Andrzej Zagórski, Konspiracja w Sanoku w okresie okupacji. W latach II wojny światowej i konspiracji w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, s. 708.
  22. Zając 1980 ↓, s. 53.
  23. Grzywacz 1971 ↓, s. 202, 205.
  24. Brygidyn 1992 ↓, s. 154.
  25. Dudycz 2012 ↓, s. 520, 520.
  26. a b Grzywacz 1971 ↓, s. 202.
  27. Brygidyn 1992 ↓, s. 144.
  28. Brygidyn 1992 ↓, s. 121.
  29. Brygidyn 1992 ↓, s. 122.
  30. a b c d e f g h Zając 2000 ↓, s. 85.
  31. Andrzej Zagórski, Konspiracja w Sanoku w okresie okupacji. W latach II wojny światowej i konspiracji w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, s. 722.
  32. Pruchniak (3) 2012 ↓, s. 559.
  33. Fornal 2007 ↓, s. 187-188.
  34. a b c Fornal 2007 ↓, s. 188.
  35. a b c d Pruchniak (2) 2012 ↓, s. 61.
  36. Władysław Skałkowski. cmentarzsanok.zetohosting.pl. [dostęp 2021-08-28].
  37. Kondolencje. „Nowiny”, s. 5, Nr 50 z 11 marca 1982. 
  38. Deklaracje (N) ↓, s. 135, 138.
  39. Andrzej Brygidyn. Śladami synów Ziemi Sanockiej – żołnierzy 6 Dywizji Piechoty. „Rocznik Sanocki”. Tom VI, s. 167, 168, 1988. 
  40. Deklaracje (N) ↓, s. 138.
  41. Zygmunt Skałkowski: Nekrologi. nekrologi.net, 23 listopada 2011. [dostęp 2014-06-02].
  42. Dane osoby z katalogu kierowniczych stanowisk partyjnych i państwowych PRL. Wiesław Skałkowski. katalog.bip.ipn.gov.pl. [dostęp 2021-08-28].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]